بر اساس ماده 1168 قانون مدنی حضانت و نگهداری از فرزندان حق و تکلیف والدین معرفی شده و از آنجایی که پدر سرپرست خانواده محسوب میشود، هزینههای نگهداری از فرزندان نیز برعهده وی گذارده شده است.
همچنین در صورتی که خانوادهای از داشتن پدر محروم باشد یا پدر (سرپرست خانواده) از پرداخت این هزینهها عاجز باشد این حق از بین نرفته و طبق ماده 1999 قانون مدنی: «پرداخت و تامین نفقه اولاد به عهده پدر بوده و در صورتی که پدر فوت کرده باشد یا قادر به پرداخت نفقه فرزندان نباشد، پرداخت نفقه به عهده پدربزرگ خواهد بود و در صورتی که جد پدری هم زنده نباشد یا نتواند نفقه بپردازد، تامین هزینهها به عهده مادر خواهد بود و در صورتی که مادر هم نباشد یا خودش مشکلات معیشتی داشته باشد به عهده اجداد پدری و اجداد مادر یعنی مادربزرگ پدری یا مادربزرگ مادری خواهد بود.»
اما اولاد تا چه زمانی مستحق دریافت نفقه هستند؟
در شرع و قانون سن معینی برای نفقه فرزندان در نظر گرفته نشده و عرفا مادام که اولاد دارای شغل و درآمد مشخص نباشد، پدر نسبت به پرداخت نفقه مسوولیت دارد.
البته در نفقه فرزند دختر و پسر تفاوتی نیز وجود دارد و آن این است که برای نفقه فرزند دختر تا زمانی که دختر ازدواج نکرده یا به شرایط استقلال مالی نرسیده پرداخت همه مخارج و نفقات وی به عهده پدرش است، حال این ازدواج چه قبل از سن رشد دختر و چه بعد از آن باشد یعنی اگر دختری حتی به سن بالایی هم برسد و دارای استقلال مالی نباشد یا ازدواج نکرده باشد میتواند نفقه خود را از پدر بخواهد.
در مورد نفقه پسران برخی معتقدند که به محض حلول سن رشد نفقه فرزند پسر قطع شده و پدر تکلیف شرعی در قبال وی ندارد، اما با توجه به وضعیت خاص اجتماعی و اقتصادی اکثریت اقشار جامعه و این که در شرایط فعلی اقتصادی و اجتماعی صرف حلول سن رشد نمیتواند موجب اثبات استقلال و عدم نیاز مادی فرزند پسر به پدر باشد، جوان در دوران خدمت سربازی و در صورت ورود به مراکز تحصیلی عالی و دانشگاهی نیز نیاز به حمایت مالی خانواده بخصوص پدر داشته و دادگاه با احراز شرایط قانونی برای این گونه فرزندان نیز ممکن است نفقهای در نظر بگیرد.
نفقه فرزندی که حاصل رابطه ی نامشروع است بر عهده ی کیست؟
آیا پرداخت نفقه از سوی پدر به طفل حاصل از رابطه راه نامشروع هم تعلق می گیرد؟
در مورد طفلی که از راه نامشروع به دنیا آمده، میتوان گفت هرچند فرد زانی پدر قانونی طفل به حساب نمیآید، اما عرفا پدر آن تلقی میشود و کلیه تکالیف مربوط به پدر مثل گرفتن شناسنامه و پرداخت نفقه به عهده اوست.
در صورت شکایت فرزند از پدر به دلیل عدم پرداخت نفقه ،چه میزان نفقه تعیین میشود؟
اگر فرزندی از پدر خود در دادگاه شکایت کرد و پدر پذیرفت تا نفقه فرزند را به او بدهد در رابطه با تعیین میزان نفقه دو راه حل وجود دارد یا اینکه پدر و فرزند باهم به توافق میرسند و یا اینکه تعیین میزان نفقه برعهده کارشناس است. کارشناس معمولا با توجه به وضعیت اجتماعی پدر (هرچه قدر وضع اجتماعی پدر بهتر باشد بالتبع میزان نفقه بیشتر خواهد بود) و نیازهای فرزند میزان نفقه را مشخص میکند که پدر موظف به پرداخت آن است.
در صورت وقوع اختلاف بین پدر و مادر چنانچه فرزندان حاضر به زندگی با پدر نباشند آیا پدر باز هم مکلف به پرداخت نفقه است؟
گرچه عدم اطاعت فرزندان از پدر موجب سقوط نفقه نیست ولی پدر مکلف به پرداخت نفقه فرزندان است.